بندرریگ؛ تنی چند از فرهگیان و معارف دوستان در گذشته.
نشستی کوتاه و «گپ» و «گفتی» که با پیشکسوت فرهنگی مان – استاد حسین جواهری داشتیم برآن شدیم تا، به اتفاق و همیاری با یکدیگر و بر اساستعریف و مفهوم فرهنگ ودرچارچوب های تعریف شده یاد وسپاسی هر چند اندک از فرهنگیان ونیز معارف دوستان گذشته وعمدتا درگذشته داشته باشیمچه ؛ «ما لا یدرک کله ؛لا یترک کله» (آب دریا را اگر نتوان کشید هم به قدر تشنگی بتوان چشید) که« من لم یشکر المخلوق ؛ لم یشکر الخالق» قبلاز ورود به معرفی فرهیختگان (الیت. (باید اشاره بسیار کوتاهی به واژه فرهنگ و مفاهیم گسترده آن داشته باشیم. واژه «فرهنگ»که در زبان پهلویساسانی از دو پاره تشکیل شده است ؛یکی پیشوند «فره-…» (فرا) به معنای«پیش» و «به سوی» (چون فرسودن ٬ فرسنگ وفراسوی) دیگری بنواژه«هنگ»به معنای «کشیدن» در نتیجه معنای ریشه ای فرهنگ(culture،فرانسوی و انگلیسی) همان «پیش کشیدن»جلو آوردن و فراکشیدن است به همین سبب است که «پارسی گویان»فرهنگ راسبب پیشرفت می دانند. در زبان پهلوی نیز فرهنگستان به معنی. آموزشگاه است. واژه فرهنگ _ بویژه درمتون نظم و نثر تا قرن هفتم هجری به معنای«ادب» کاربرد داشته است (اگر چه پیش خردمند خامشی ادب است به وقت مصلحت آن به که در سخنکوشی) که خود واژه ادب به معنای اصول و رسم درست رفتاری وشیوه درست زندگانی انسانی است از زمانی که فرهنگ نویسی فارسی درهندوستانآغاز شد(شکر شکن شوند همه طوطیان هند زین قند پارسی که به بنگاله می رود( واژه فرهنگ به معنای کتاب لغت به کاررفته است مانند «فرهنگجهانگیری» «فرهنگ برهان قاطع» «فرهنگ آنندراج» و «فرهنگ معین» وو. در چند دهه پیش در زمان پهلوی اول ٬نام وزارت معارف به وزارت فرهنگتبدیل شد واین در حالی است که برای فرهنگ های مختلف برای واژه فرهنگ ٬ معانی زیر که برخی نقاط اشتراکی دارند بیان شده است از جمله (دانش ادب عقل کتاب لغت مانند لغتنامه دهخدا نهال کردن شاخه درخت با روشی خاص از جایی به جای دیگر .بزرگواری وقار فضیلت علم شریعت و «فقه» ادب علم و دانش معرفت آداب و رسوم مجموعه علوم و معارف وهنر های یک قوم آموزش آثار ادبی وعلمی یک قوم مادرکیکاوس . . . به دلایلبسیار زیاد واژه فرهنگ و مفهوم آن یک پدیده (فنومن) چند بعدی است که پیچیدگی و‌گستردگی زیادی در خود نهفته دارد فرهنگ. ؛ یک نظام پیچیدهو پویای اجتماعی است که در روند تکامل وجود اجتماعی انسان برای انطباق و سازگاری (که البته نه سازشکاری)هرچه بیشتر و بهتر با محیط طبیعی واجتماعی و ادامه زندگی هرچه غنی تر وخلاق تر از سوی انسان جمعی آفریده و پرورده می شود که از نسلی به نسل دیگر به عنوان میراثی اجتماعیانتقال می یابد وبه عنوان کل تجزیه ناپذیر و‌پویا شامل خصوصیات روحی و عقلی باورها رسوم رفتار علوم هنر ؛ و مجموعه نظام های نمادین است
ابتدا با مدیران و معلمان پیش کسوت دبستان سابق منوچهری بندریگ آغاز می کنیم. الف _ زنده یادان حاج آقا سید احمد سعادت آقا میرزا عبدالکریمسعادت و آقا میرزا حسن سعادت ،بر مردم فارس بوشهر و بنادر جنوب پوشیده نیست که خانواده محترم سعادت از پیشگامان و موسسین اولیه مدارسبوشهر بنادر جنوب دشتستان کازرون وخشت بوده اند و با قطع به یقین اینکه تبار سعادتی ها(ولو با نام های خانوادگی متفاوت چون مهدوی، جواهریشریعت،دانش شهابی ..) اصالتا چم شهابی بوده اند
۱ _حضرت آیت الله حاج‌آقا سید احمد سعادت ؛موسس اولین دبستان نمره ۵بندرریگ (منوچهری) نماینده فرهنگ ریگ و‌گناوه و اوقاف و‌حیاتداود به سال ۱۳۰۵ شمسی بوده اند (توضیح اینکه نمره ۵ به معنی پنجمین مدرسه در کل استان فعلی بوشهر بوده است ) بدون تردید ترویج و توسعهمدارس در ۹۰ سال پیش لیاقت کفایت درایت بالایی را طلب می کرده که ایشان در آین زمینه بدون اعتنا به «درهم» ودینار و با ارایه اخلاق مدیریتخلوص وسلوک روحانی خود درخشش آفتابی داشته اند وچون شرح ویژگی ها و خدمات برجسته ایشان به تفصیل زیر عنوان «آشنایی با یکی ازفرزانگان استان رسانه ای شده است برای پایان بخش نوشتار تنها به مرثیه ای که توسط زنده یاد امامی پیش کسوت فرهنگ فارس در رثای ایشان طبعآزمایی کرده اند بسنده و شادی روان هر دو بزرگوار را آرزومندیم. آه که خاموش شد چراغ «سعادت» رخت ببست از جهان همای سعادت رفت زکفگوهری که ازره احسان کرد خدایش عطا ز لطف وکرامت معدن جود و کمال و دانش و تقوا حافظ صدها حدیث بود و روایت هرکه براو عرضه کردمشکل خود را کرد روا حاجتش ز راه عنایت در بر شخص ضعیف خاک رهی بود در بر نا بخردان چو کوه ؛صلابت خلق به ماتم نشسته زار و پریشاناشک نماید زسوز قلب شکایت غم مخور از مهر او دگر تو«امامی» کرد خدایش سوی بهشت هدایت در بر اجداد پاک و ساقی کوثر خدمت پیغمبر او ؛نمود اقامت بار خدایا ! خاندان شریفش در کنفت حفظ کن زراه حضانت هست امیدم به لطف زاید و فیضش روز قیامت کند زبنده شفاعت
۲ _ مرحوم علی اکبر نوری وزیری : ایشان دومین مدیر دبستان منوچهری ریگ بوده اند با دانسته های بسیار و اجرای «مر» آیین نامه ها و مقرراتاداری دو مطلب در مورد ایشان درخور بیان است مورد اول اینکه به مناسبت جشن افتتاح دانشگاه تهران به تاریخ ۱۳ /۱۱ / ۱۳۱۴ نامه ای رسمیممهور به مهر مدرسه و ممضی با امضا خود به عنوان حاجیه معصومه حاج احمدی)(نجفی) و با خط خود می نگارند که چون مکتب خانه شما شعبهغیررسمی وزارت جلیله معارف است لزوما باید روز ۱۵ بهمن ماه که مصادف با روز افتتاح دانشگاه تهران است تعطیل اعلام شود (چنین کنند بزرگان چهکرد باید کار ؟!) مورد دوم اینکه مرحوم جواهری در تعطیلات تابستانی. در غیاب نوری وزیری کفالت دبستان منوچهری ریگ را عهده دار بوده اند.مرحوم اسماعیل محمدی در همین اثنا به جواهری مراجعه و تقاضای ثبت نام می کند اما سن بالای ایشان اجازه این کار را نمی داده لیکن اسماعیلشیفته فراگیری از پای نمی نشیند در نتیجه جواهری با مسئولیت خود اسماعیل را ثبت نام و همه گونه همراهی را در دوران تحصیل نسبت به ایشاناعمال می نماید آقای نوری وزیری نسبت به این اقدام خلاف آیین نامه عارض می شود مرحوم جواهری در پاسخ می گوید اول اینکه آیین نامه ها جامعو مانع نیستند به همین دلیل دستخوش تغییرات خلق الساعه ای هستند ثانیا در زمانی که بعضی از اولیا اصرار می ورزند که شما درس کفر و الحاد بهفرزندان ما ندهید بلکه به تکمیل دروس مکتبی بسنده کنید ممانعت از تحصیل یک نوجوان شیفته درس چیزی جز جفای به او نیست در نتیجه آقایمدیر خودش را در مقابل یک عمل انجام گرفته می بیند وتن به موافقت می دهد مخلص کلام با همه اینکه برخی از افراد غیرمسول مرتب به اسماعیلزخم زبان وطعنه میزده اند که نبینیم روزی آقای مدیر شوی؟! بهتر است در تلاش معاش خانواده باشی !ایشان مشتاقانه به راه خود ادامه می دهد ومیشود آقای محمدی معلم مدیرو نماینده. بخشداری ریگ و به رتق و فتق امور مردم می پردازد وچون خط را خوش می نوشته ضمن خدمت در آموزشمتوسطه اداره کل آموزش و پرورش فارس به تعلیم خط در دبیرستان های شیراز. می پردازد ودر نهایت فرزندان الیت و فرهیخته ای تحویل جامعه میدهد که بهترین سرمایه معنوی زنده یاد محمدی گرانقدرند فرصت را غنیمت شمرده شادی روان نعمت الله محمدی و عبدالغنی دریانورد را آرزومندیم.
۳ _مرحوم میرزا عبدالکریم سعادت _ ایشان سومین مدیر دبستان منوچهری بندریگ و به تبع مسئولیت نمایندگی فرهنگ ریگ و گناوه را عهده داربوده اند علی اصغر حکمت در بهار سال ۱۳۱۷ در سمت کفیل وزارت فرهنگ و معارف با همه بعد مسافت و جاده های گرد وخاکزا وگردنه های مرگ زا با هموار ساختن راه سفر برخود از اداره فرهنگ و مدارس جنوب _ ازجمله مدرسه دوازده سال تاسیس منوچری بندرریگ دیدار رسمی می کند ومرحوم میرزا عبدالکریم معلمان و حتی دانش آموزان را مورد تقدیر و تفقد قرار می دهد مرحوم سعادت فردی بسیار آمین فرهنگ دوست معارف پرورقناعت پیشه دارای استغنای طبع و از همه مهمتر مورد وثوق مردم ریگ بوده اند که درنتیجه با سربلندی ودر خور خانواده خدوم و قرین افتخار خویشفرزندانی فرهیخته در سطوح مختلف فرهنگی و علمی به جامعه ایرانی و جهانی تقدیم کرده است روانش شاد و راهش پر رهرو باد(وفدت الکریم علیالکریم سعادتا وتنعم بالجنان مخلدا (
۴_مرحوم حاج نجف نجفی : ایشان که به حق فرزند صالح حاجیه معصومه نجفی بوده اند متجاوز از سه دهه با عشق و ایمان ذاتی وعرضی باحسنشهرت زیسته مروج شعایر دینی و فرهنگی بوده شاگردانی نظیر خود پرورانده اند(عاش سعیدا و مات سعیداً!)۵_ میرزا علی اکبر حقیقت : با در گذشتآیت الله میرزا علی اکبر اول نامشان را بر کوچکترین فرزند شش ماهه شان می گذارند تا بدین وسیله نام و یاد والدشان زنده نگه داشته شود میرزا علیاکبر دوم اشعار بسیار زیادی از شعرای بنام را در سینه داشته و به سمت اولین مدیر دبستان (چاه روستایی) منصوب و مشغول خدمت می شود در نهایتاین استاد برجسته و پرچمدار اخلاق و ادب فارسی و عربی درسن ۷۶سالگی رخت از سرای جهان می بندد. روانش شاد و راهش پر رهرو باد! در پایاناین نوشتار شایستنی است که تشکری از استاد عبدالحسین عظیمی داشته شادی روان میرزا عبدالله شهابی (ادیب وشاعر) سلمان فرزانه و دیگران وآرزوی برگشت سلامت عیسی فهیمی را از خداوند خواهان باشیم
ب _معلمان معارف پرور : از اینکه معلمان پایه گذار توسعه فرهنگی بوده و از ارزش والایی بر خور دارند تصوری است که نیاز به تصدیق ندارد و از بندندان می توان گفت که تعلیم و تربیت یکی از فاخرترین مسایل جامعه تمدن بشری است که جوانان و نوجوانان ما باید بازندگی معنوی معلمان وفرهنگیان آشنایی بیشتری پیدا کنند. از مرحوم ملاعبدالله انصاری به عنوان اولین معلم مدرسه مبارکه بندر ریگ می توان نام برد روانش شاد. از تماممعلمان پیش کسوت بندرریگ در نوشتاری جداگانه سخن رفته است اما جادارد که فرصت را مغتنم شمرده و ازچهره ماندگار سپهر ادب پارسی _ زندهیاد منوچهر آتشی که ایامی چند در بندرریگ معلم بوده ، او از مردمان و مردمان ازو خاطراتی شفاهی و مکتوب به یاد دارند به ایجاز اشاره ای داشتهباشیم. آتشی روستازاده ی «دهرودی» از بخش بوشکان استان بوشهر است او شاعر مترجم و ویراستاری است که نیازی به معرفی ارزشی. ما ندارد. مشکی است که خود ببوید نه آنکه عطار گوید که دانا چو طبله عطار است خاموش و هنر نمای نادان؛خود طبل غازی بلند آواز(صد لولوئش درون ونگوید به کس صدف. یک بیضه مرغ دارد و صد نعره می کشد (!آتشی از آخرین شاگردان مستقیم نیما یوشیج (علی اسفندیاری) بوده است که درسن۷۴ سالگی در سپهر ادب فارسی به خاموشی می گراید)اسب سفید وحشی: در بیشه زار چشم جویای چیستی ؛ آنجا غبار نیست گلی رفته در سراب آنجاپلنگ نیست زنی خفته در سرشک آنجا حصار نیست. غمی بسته راه خواب)
ت _ علما و روحانیون بندرریگ : مقوله فرهنگ دربر گیرنده :مذهب زبان تحصیلات زیبایی شناسی سیاست فناوری فرهنگ مادی سازمان هایاجتماعی ارزش ها وطرز تفکر است قبلا دیدگاه های خودرا در مورد روحانیت و معرفی روحانیون بندرریگ بیان داشته ایم دراین جستار بیان ویژگیهای معنوی برخی روحانیون مورد نظرت است که چگونه می توان زیستن.
۱ _ آیت الله آقا. میرزا علی اکبر بهبهانی قدس الله نفسه الزکیه. درپی نیاز مبرم مردم بندریگ به وجود یک روحانی از سوی خانعلی خان بزرگ وبهتوصیه وتکلیف شرعی علمای مجتهد بوشهر از بهبهان به بندرریگ اعزام و در بندرریگ رحل اقامت می افکنند ایشان پاسخگوی مسایل شرعی حلمعضلات مردمی و انجام بزرگداشت شعایر دینی نقش اساسی داشته و مردم ریگ و گناوه از‌جمیع جهات به مراتب زهد و تقوا امساک وکرامات ایشان ازنزدیک واقف و ایمان کامل داشته اند از پنج فرزندشان دوتا غیر معمم (محمد و علی اکبر) وسه تای دیگر(آقا میرزا احمد آقا میرزا محمود وآقا میرزامحمد حسن) ملبس به لباس روحانیت(معمم) که نامهای خانوادگی عالم زاده عارف زاده وحقیقت را برای خود انتخاب می کنند که از این میان آقا میرزامحمود شوخ طبع طنزگو وطبع شعر داشته و متخلص به«عاصی»بوده است(گمان دارم که عاصی زنده گردد. رسد بر چوبه «تابوت» تا بوت) که از نظرآرایه های ادبی جناس تام است از کمک ها و داده های مردمی به قدر نیاز های روزمره استفاده و بقیه را بین نیازمندان به تناسب نیازشان توزیع میکرده آند در کنار محکمه شرعی از کشت و زرع غافل نبوده دارای یک کتابخانه غنی با کتب خطی بسیار نفیس به زبان ها و ازکشورهای مختلف بوده کهتعداد معدودی از کتاب های آن عالم بزرگوار بیشتر باقی نمانده است.
۲ _ کربلایی شیخ حسین مجتهد بندریگی : ایشان که اصالتا شبانکاره ای بوده اند به تحصیلات حوزوی در بین النهرین بسنده نکرده بدون آگاهیسایر برادران عازم هرات افغانستان می شود که پس از مدت ها کنکاش و پیگیری توسط شیخ ناصر(برادرش) حضور ایشان در هرات محرز می شود زیرانداز محکمه ایشان از جنس بوریا بوده که خود نشانه عقبی طلبی او بوده است وجوهات را به روال آمیرزا علی اکبر مصرف می کرده و مرحوم محمدطاهر(جد رحمت الله طاهری) و مرحوم مشهدی تقی (پدربزرگ پدر قیصری) موزع وجوهات شرعیه بوده اند. مسجد بابو(عبدالوهاب )عموما محکمه شرعیو محل اقامه نماز جماعت طاب ثراه بوده است نکته مهم تاریخی اینکه مرحوم حیدر خان در مجلس ایشان مطلبی مذهبی را بر اساس دیدگاه خودعنوان می کند که با معیارهای عقیدتی شیخ ما مطابقت نداشته تندی می کند کربلایی شیخ حسین جلای وطن و توطن در کویت را ترجیح می دهدمرحوم حیدرخان که وجود این فقیه را درکویت به صلاح خود و منطقه نمی دانسته در نامه ای به ایشان حدیث«حب الوطن من الایمان» را یاد آور میشود ایشان نیز در پاسخ به شعر سعدی استناد می جوید که) سعدیا حب وطن گرچه حدیثی است شریف ؛ نتوان زیست به خواری که در اینجا زادم!) که جواب ناخدا با ناخدا توپ است در دریا نهایتا این کدورت حاکم شرع وحاکم عرف با وساطت مرحوم شیخ میرزای شبانکاره ای (پدر پدر بزرگ محمدباقر سعادت) که خود استوانه و قایمه قدرتمند دشتستان بوده است ختم به خیر و رفع نقار می شود.
ث _مرحوم شیخ عبدالله فاضل : در مورد ایشان ذکر یک درس اخلاقی کم نظیر و بسیار آموزنده لازم به نظرمی رسد و آن اینکه کدخدای یکی ازروستاهای همسایه بندرریگ به علت خشکسالی، مبلغ سی تومان پول نیاز پیدا می کند دست نیاز به خزانه خالی !مرحوم فاضل می برد ایشان وسیله ایاز منزل خودرا نزد یکی از تجار معروف بندرگرو می گذارد ومبلغ آنرا در اختیار کدخدا می گذارد آن تاجر نیز که چنین رفتار جوانمردانه از شیخ ما میبیند مبلغ را می بخشد وگروی را پس می دهد (صدها فرشته بوسه بر آن دست میزنند کز کار خلق یک گره بسته واکنند)
۴- مرحوم میرزا آقا(میرزاعلی) شریعتی : ساختمان بیرونی منزل ایشان (موسوم به مجلسی) محل رتق وفتق اختلافات اجتماعی ویا بیان مسایل شرعیبوده در ایام ولیالی ماه مبارک رمضان ذکر ادعیات انجام می گرفته مهمان دوست بوده مضافا اینکه امام جماعت شهر نیز بوده اند در پایان این بخشجادارد که از شیخ محمد بندرریگی فرزند مرحوم شیخ حسین محدث با دوکتاب ارزشمند لغوی ایشان یادشود.
۵ _ مرحوم حاج سید محمد ابطحی : ایشان هم به علت جنبه سیادت و خدمات مذهبی شان در زمینه ابا عبدالله الحسین زبانزد هستند و در همه جاذکر خیرشان مطرح است ودر پایان درخشش ملا محمد درخشنده قولی است که جملگی برآنند.
ج- خدمات فرهنگی و مطبوعاتی. ۱- مرحوم حاج محمد مرشدی :فردی متدین و معنون با تحصیلات حوزوی که منزل شخصی خودرا مجانا در اختیارمرحوم سعادت گذارده تا محل دایر شدن مدرسه مبارکه باشد. که البته مرحوم حاج شیخ علی مصدق نیز به لحاظ فرهنگ مداری عمل مشابه را انجاممی دهند مشهدیه رباب مرشدی یکی از بانوان عالمه که عمر پر خیر و برکت خودرا در راه آموزش قرآن وعلوم شرعیه و پاسخگویی به مسایل شرعیهدوشیزگان جوان و نوجوان مصروف داشته اند ۲ _ قبلا در زمینه تالیفات مرحوم الله کرم خان ؛ نگارشات مرحوم ذاکری و اشعار و مقالات آقای اسلامیحاج سالم رضایی (نماینده رسمی موسسه اطلاعات) آقای محمود ولیزاده (نماینده رسمی موسسه کیهان) و حمید قیصری (نماینده موسسه آیندگان)بهتفصیل نوشته ایم. نام مرحوم شایق (شاعر)رازینت بخش این نوشتار می دانیم به نظر می رسد تاکنون. آنچه در چنته درویشی مان از مسایل فرهنگیتاریخی سیاسی تجاری هنری تجاری بیوگرافی وجود داشته در طبق اخلاص گذشته و تقدیم شهروندان فرهیخته مان نموده ایم قطعا این جستارها خالیاز ایراد نبوده است چون امید عفو است حاجت به اعتبار نیست (چگونه سر زخجالت بر آورم بر دوست که خدمتی به سزا بر نیامد از دستم،(دستمان) )قیصری _جواهری